Diz-me como andas que te direi onde estás : inserção do aspecto relacional na análise da mobilidade urbana para o pedestre

Abstract

A tese explora a “caminhabilidade” e tem por objetivo (a) analisar em que medida a “forma urbana” (em suas instâncias morfológicas e sintáticas) interfere nos deslocamentos das pessoas a pé, e (b) identificar os fatores que afetam a escolha de percursos pelos indivíduos. O estudo justifica-se pela aparente ausência de uma abordagem relacional para a investigação do tema, e procura aproximar perspectivas da Arquitetura e da Engenharia de Transportes ao assumir a cidade enquanto um sistema cujas relações entre os elementos constituintes são interdependentes. Para a aplicação do aparato metodológico, foram selecionados três bairros da cidade de Lisboa (Portugal) por apresentarem distintas características de malha, entendidas enquanto síntese da “forma urbana”: Graça (desenho orgânico), Campo de Ourique (traçado regular) e Telheiras (malha contemporânea). A pesquisa foi desenvolvida em três etapas: (a) “caracterização”: seleção e análise de informações para os três bairros, a incluir dados globais (em relação à cidade como um todo) e locais (o bairro e seu entorno imediato); (b) “aquisição de dados”: produção de modelagens a partir da Teoria da Lógica Social do Espaço ou Sintaxe do Espaço, análise de uso do solo, execução de contagens de fluxos e aplicação de questionário online; e (c) “modelagem”: Análise da Geração de Viagens, Análise da Satisfação Pedonal e Análise da Escolha Modal e de Caminhos. Os resultados obtidos permitiram responder às duas questões de pesquisa: (a) qual o impacto do fator “forma urbana” na geração de viagens a pé? e (b) que fatores influenciam na escolha das pessoas tendo em conta o modo de deslocamento e os caminhos a serem percorridos? Os achados indicam o papel da forma da cidade como um aspecto determinante para o deslocamento urbano dos pedestres (estabelecimento das rotas), uma vez que há uma estreita relação entre espaço construído, uso do solo e dinâmicas de movimento (vida pública). ‘Diz-me como andas que te direi onde estás’ é o título desta tese: a pesquisa indica que a “forma urbana” é um elemento muito mais eloquente do que se supõe para a leitura do deslocamento a pé dos indivíduos. _______________________________________________________________________________________ ABSTRACT

The paper examines ‘walkability’ and aims to (a) analyse to what extent the ‘urban form’ (its morphological and syntactic aspects) interferes in displacements on foot, and (b) identifies the factors that affect people’s choices for one path or another. The study is justified by the apparent absence of a relational approach to the research in the area, and it brings together Architecture and Transport Engineering by understanding the city as a system of interdependent relations. Three neighborhoods of Lisbon (Portugal) were selected, due to their different grid characteristics: Graça (organic layout), Campo de Ourique (regular grid) and Telheiras (contemporary grid). The research was developed in three phases: (a) characterization: the analysis of global (each neighborhood analysed in relation to the city as a whole) and local (each neighborhood and their immediate surroundings) information; (b) data collection: Space Syntax models, land use analysis, flow countings and online questionnaires; and (c) modelling: Trip Generation analysis, walking satisfaction analysis, and mode and path choice analysis. The findings answer the research questions: (a) what is the impact of the factor “urban form” in the trip generation on foot? and (b) which factors influence people’s choice for means of displacement and path? The findings indicate that the form is a determining factor for on foot displacements (choosing specific routes), since there is a direct correlation between the built environment, land use and movement dynamics (urban life). ‘Tell how you walk and I’ll tell you where you are’ is the title of this paper: the research indicates that ‘urban form’ is a far more relevant element to understanding an individual’s displacements on foot than it was previously believed. _______________________________________________________________________________________ RESUMEN

La tesis analiza la “caminabilidad” y tiene por objetivo (a) analizar de qué manera la “forma urbana” (en sus instancias morfológicas y sintácticas) interfiere en los desplazamientos de las personas a pie, y (b) identificar los factores que afectan la elección de los trayectos por los individuos. El estudio se justifica por la aparente ausencia de un abordaje relacional en la investigación del tema, y busca aproximar perspectivas de la Arquitectura y de la Ingeniería de Transportes al asumir la ciudad como un sistema cuyas relaciones entre los elementos constituyentes son interdependientes. Para la aplicación de la metodología desarrollada, fueron seleccionados tres barrios de la ciudad de Lisboa (Portugal) por presentar distintas características del tejido urbano, entendidos como síntesis de la “forma urbana”: Graça (tejido orgánico), Campo de Ourique (tejido regular) e Telheiras (tejido contemporáneo). La investigación se desarrolló en tres etapas: (a) “caracterización”: selección y análisis de informaciones para los tres barrios, incluyendo datos globales (en respecto a la ciudad en su conjunto) y locales (el barrio y su alrededor inmediato); (b) “adquisición de datos”: producción de los modelos a partir de la Teoría de la Lógica Social del Espacio o Sintaxis del Espacio, análisis del uso del suelo, ejecución de contajes de flujos y aplicación de encuesta online; y (c) “modelación”: Análisis de la Generación de Viajes, Análisis de la Satisfacción Peatonal y Análisis de la Elección Modal y de Caminos. Los resultados obtenidos permitieron responder a los dos cuestiones de investigación: (a) cual el impacto del factor “forma urbana” en la generación de viajes peatonales? y (b) que factores influencian en la elección de las personas teniendo en cuenta el modo de desplazamiento y los caminos utilizados? Los resultados indican el papel de la forma de la ciudad como un aspecto determinante para el desplazamiento urbano de los peatones (establecimiento de rutas), una vez que hay una estrecha relación entre espacio construido, uso del suelo y dinámicas del movimiento (vida pública). ‘Dime como andas y te diré dónde estás’ es el título de esta tesis: la investigación indica que la “forma urbana” es un elemento mucho más elocuente de lo que se supone la lectura de lo desplazamiento a pie de las personas. _______________________________________________________________________________________ RÉSUMÉ

Ce travail examine la “marchabilité” ou accessibilité piétonnière et vise à (a) analyser dans quelle mesure la «forme urbaine» (dans ses aspects morphologiques et syntaxiques) interfère dans les déplacements à pied, et (b) identifier les facteurs qui influencent les personnes dans le choix de leurs trajets. L'étude se justifie par l'absence d'une approche relationnelle de la recherche dans ce domaine, et elle tente de réunir les perspectives de l’architecture et de l'ingénierie des transports afin de pouvoir appréhender la ville comme un système de relations interdépendantes. Trois quartiers de Lisbonne (Portugal) ont été sélectionnés en raison de leurs caractéristiques différentes en termes de structure urbaine et parce qu’ils constituent une synthèse de la “forme urbaine” de la ville: Graça (tissu urbain “originel”), Campo de Ourique (tissu urbain “classique) et Telheiras (tissu urbain “contemporain”). La recherche a été développée en trois phases: (a) Caractérisation: analyse de l'information globale (chaque quartier analysé par rapport à la ville dans son ensemble) et locale (chaque quartier et son environnement immédiat); (b) Collecte des données: production de modèles à partir de la théorie de la logique sociale de l’espace ou syntaxe de l’espace, de l'analyse de l’occupation des sols, des comptages de flux et des questionnaires en ligne ; et (c) Modélisation : analyse de la génération de voyages, analyse de satisfaction des piétons et analyse du choix modal et des trajets. Les résultats obtenus permettent de répondre à deux questions de recherche : (a) quel est l’impact du factor « forme urbaine » dans la génération des voyages à pieds ? et (b) quels facteurs influencent les individus dans le choix de leurs moyens de déplacement et de leurs itinéraires ? Les résultats montrent que la forme de la ville joue un rôle déterminant dans le déplacement urbain des piétons (choix de l’itinéraire) car il y a une relation étroite entre l’espace construit, l’usage du sol et la dynamique des mouvements (vie urbaine). « Dis-moi comment tu marches et je te dirai où tu marches »: la recherche montre que la « forme urbaine » est bien plus importante qu’on pouvait le supposer pour comprendre le déplacement à pieds des individus. _______________________________________________________________________________________ ZUSAMMENFASSUNG

Die Arbeit untersucht “Fußgängerfreundlichkeit” und zielt darauf ab (a) zu analysieren, in welcher Art und Weise die “urbanen Formen” (unter morphologischen und syntaktischen Gesichtspunkten) Ortsveränderungen der Fußgänger beeinflussen und (b) die Faktoren zu identifizieren, die die Routenwahl der Menschen beeinflussen. Die Studie ist dadurch gerechtfertigt, dass bisher augenscheinlich keine Untersuchung mit einer vergleichbaren Herangehensweise durchgeführt worden ist. Sie verbindet die architektonische und verkehrsplanerische Perspektive, wobei die Stadt als ein System voneinander abhängiger Relationen zwischen ihren einzelnen Elementen begriffen wird. Zur Anwendung der entwickelten Methodologie wurden drei Stadtteile der Stadt Lissabon (Portugal) ausgewählt, die jeweils unterschiedliche Formen urbanen Gewebes aufweisen: Graça (organische Struktur), Campo de Ourique (regelmäßige Struktur) und Telheiras (zeitgenössische Struktur). Die Untersuchung wurde in drei Schritten durchgeführt: (a) “Charakterisierung”: Auswahl und Analyse von Informationen zu den drei Stadtteilen unter Einbeziehung globaler Daten (mit Hinblick auf die Stadt als Gesamtheit) und lokaler Daten (zu den jeweiligen Stadtteilen und ihrem direkten Umfeld); (b) “Datenerhebung”: Erstellung von Modellen ausgehend von den Theorien der “sozialen Logik des Raumes” und der “Syntax des Raumes”, Flächennutzungsanalyse, Zählung von Fußgängerströmen und Online-Umfragen; (c) “Modellierung”: Verkehrserzeugungsanalyse, Analyse der Fußgängerzufriedenheit, Analyse der Verkehrsmittel- und Routenwahl. Anhand der erzielten Resultate lassen sich die beiden Kernfragen der Untersuchung beantworten: (a) Welchen Einfluss hat der Faktor “urbane Form” auf die Verkehrserzeugung bei Fußgängern? (b) Welche Faktoren beeinflussen die Entscheidung der Personen im Hinblick auf Verkehrsmittel und zurückzulegende Wege? Im Ergebnis wird die Bedeutung der städtischen Form als maßgeblicher Aspekt für Ortsveränderungen der Fußgänger im urbanen Raum sichtbar (Auswahl bestimmter Routen), da es einen direkten Zusammenhang zwischen gebautem Raum, Bodennutzung und Bewegungsdynamik (öffentliches Leben) gibt. ‘Sage mir, wie du gehst und ich sage dir, wo du bist’ ist der Titel dieser These: die Untersuchung zeigt, dass die “urbane Form” ein sehr viel bedeutenderes Element hinsichtlich der Ortsveränderung bei Fußgängern ist, als zuvor angenommen. _______________________________________________________________________________________ ABSTRACT

Dit proefschrift onderzoekt ‘beloopbaarheid’ en heeft als doel om (a) te onderzoeken in welke mate de factor ‘stedelijke structuur’ (de morfologische en syntactische aspecten) invloed heeft op verplaatsingen te voet, en om (b) de factoren te identificeren welke invloed hebben op de routekeuze van voetgangers. Dit onderzoek is relevant gegeven de klaarblijkelijke afwezigheid van een relationele benadering in dit onderzoeksgebied, en brengt architectuur en vervoerswetenschappen dichter bij elkaar door de stad te beschouwen als een systeem van onderling afhankelijke relaties. Daartoe zijn drie wijken in Lissabon (Portugal) geselecteerd met verschillende netwerk karakteristieken: Graça (organische structuur), Campo de Ourique (traditionele grid structuur) en Telheiras (hedendaagse grid structuur). Het onderzoek is in drie fases uitgevoerd: (a) karakterisering: een analyse naar globale informatie (elke wijk is in relatie tot de stad als geheel geanalyseerd) en naar lokale informatie (elke wijk is geanalyseerd in relatie tot de directe omgeving); (b) dataverzameling: Space Syntax modellen, analyse naar grondgebruik, het tellen van voetgangersstromen en online vragenlijsten; en (c) modellering: Trip Productie analyse, analyse naar de tevredenheid tijdens het lopen, en analyse naar vervoerwijze- en routekeuze. De resultaten beantwoorden de volgende onderzoeksvragen: (a) wat is de invloed van de factor ‘stedelijke structuur’ op het aantal gegenereerde trips dat lopend is afgelegd? en (b) welke factoren beïnvloeden de vervoerwijzekeuze en routekeuze van mensen? De resultaten laten zien dat de structuur van de stad een bepalende factor is voor verplaatsingen die lopend zijn afgelegd (het kiezen van specifieke routes), aangezien een directe correlatie bestaat tussen de gebouwde omgeving, grondgebruik en de dynamiek van verplaatsingen (‘urban life’). ‘Vertel hoe je loopt en ik zal je vertellen waar je bent’ is de titel van dit proefschrift: dit onderzoek laat zien dat ‘stedelijke structuur’ een veel relevanter element is om individuele verplaatsingen te voet te begrijpen dan voorheen was aangenomen. _______________________________________________________________________________________ РЕФЕРАТ

Эта статья рассматривает качество пешеходной среды и её целями являются (а) изучение влияния типа городской застройки (морфологических и ситнаксных аспектов) на пешие передвижение и (б) выявление факторов, которые влияют на выбор пешего пути. Методология этого исследования поддерживается отсутствием использования реляционного подхода к исследованию проблемы. Исследование сопоставляет архитектурый и транспортно-инженерный подход изучения города, как системы взаимозависемых отношений. Для исследования, были выбраны три городских района города Лиссабона (Португалия): Граса (органическая планировка), Кампо де оурик (план-сетка) и Тельейраш (современная сетка). Исследование состояло из трёх этапов: (а) систематизация: анализ глобальной (каждый район исследован в плане отношения с городом) и локальной (каждый район и прилегающие массивы) информации; (б) сбор данных: модель пространственного ситнаксиса, исследование землеустройства, подсчёт потоков, проведение интернет-опросников; и (в) моделирование: анализ генерирования поездок, анализ удовлетворённости пешеходов, анализ выбора вида транспорта и пути при передвижении. Результаты отвечают на ключевые вопросы исследования: (а) какое влияние имеет тип городской застройки на уровень пеших передвижений? (б) какие вещи влияют на выбор вида транспорта и на путь? Результаты показывают, что тип городской застройки является определяющим фактором для выбора пути при пеших передвижений из-за прямой зависимости между типологией городской среды, землеустройством и динамикой передвижений (городской жизнью). Название этой статьи «Скажи как ты ходишь, и я скажу где ты находишься» показывает, что городская застройка имеет более прямое соотношение с пониманием пеших передвижений человека, чем раньше считалось. _______________________________________________________________________________________ POVZETEK

Disertacija proučuje peš hojo v urbanem okolju. Njen cilj je a) analizirati, do katere mere ‘oblika urbanega okolja’ (njeni morfološki in sintaktični vidiki) posegajo v nacin peš hoje. in b) identificirati dejavnike, ki vplivajo na ljudi, da izberejo eno pot namesto druge. Študija združuje arhitekturo in transportni inženiring z razumevanjem mesta kot sistema medsebojno odvisnih razmerij. Bile so izbrane tri soseske Lizbone (Portugalska), zaradi njihovih mrežnih značilnosti: Graça (organska razporeditev), Campo de Ourique (navadna mreža) in Telheiras (sodobna mreža). Raziskava se je razvijala v treh stopnjah: a) karakterizacija: analiza globalnih (vsaka od sosesk je analizirana v razmerju do mesta kot celote) in lokalnih (vsaka od sosesk in njeno neposredno okolje) informacij; b) zbirka podatkov: modeli prostorske sintakse, analiza uporabe zemljišča, štetje pretoka gibanja in omrežni vprašalniki; in c) modeliranje: analiza generacije pohodnikov, analiza zadovoljstva ob hoji in analiza načina in izbire poti. Ugotovitve odgovarjajo na vprašanja raziskave: a) kakšen je učinek dejavnika “oblike urbanega okolja” na generacijo pešcev In b) kateri dejavniki vplivajo na odločitev za način gibanja in izbiro poti? Ugotovitve odgovarjajo na vprašanja raziskave: a) kakšen je vpliv faktorja »oblike urbanega okolja« na generacijo pohodnikov? In b) kateri dejavniki vplivajo na izbiro hoje kot sredstva gibanja in poti? Ugotovitve nakazujejo, da je oblika urbanega okolja določujoči dejavnik za izbiro peš poti, kajti obstaja direktna soodvisnost med pozidanim okoljem, uporabo peš poti in dinamiko gibanja (urbanim življenjem). Naslov disertacije je 'Povej, kako hodiš in povedal ti bom, kje si'. Raziskava nakazuje, da je 'oblika urbanega okolja' veliko pomembnejši faktor za razumevanje posameznikovega pešačenja, kot se je verjelo do sedaj. _______________________________________________________________________________________ ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η διατριβή αυτή εξετάζει το «βαθμό καταλληλότητας για περπάτημα» και (α) αναλύει τον βαθμό στον οποίο η «αστική μορφή» (οι μορφολογικές και συντακτικές της διαστάσεις) μιας πόλης επηρεάζει τις πεζές μετακινήσεις, (β) αναγνωρίζοντας τους παράγοντες που καθορίζουν την επιλογή μιας διαδρομής εκ των εναλλακτικών. Η μελέτη δικαιολογείται από την προφανή απουσία σχετικής έρευνας στο πεδίο αυτό, και χρησιμοποιώντας παράλληλα μια Αρχιτεκτονική και Κυκλοφοριακή προσέγγιση αντιλαμβάνεται την πόλη σαν έναν συνδυασμό ανεξάρτητων σχέσεων. Για αυτό το σκοπό τρεις γειτονιές της Λισσαβόνας (Πορτογαλία) επιλέχθηκαν, λόγων των διαφορετικών χαρακτηριστικών των δικτύων τους: Graça (οργανικό), Campo de Ourique (σύνηθες), Telheiras (σύγχρονο). Η έρευνα διεξήχθη σε τρεις φάσεις: (α) χαρακτηρισμός: ανάλυση καθολικών (κάθε γειτονιά σε σχέση με την πόλη σαν σύνολο) και τοπικών (κάθε γειτονιά σε σχέση με τον περιβάλλον χώρο τους) πληροφοριών• (β) συλλογή πληροφοριών: μοντέλα Space Syntax, γεωγραφική ανάλυση, μετρήσεις ροής και διαδικτυακά ερωτηματολόγια• και (γ) μοντελοποίηση: ανάλυση δημιουργίας μετακινήσεων, ανάλυση ικανοποίησης στο περπάτημα, και ανάλυση επιλογής μέσου και διαδρομής. Τα ευρήματα απαντάνε τις ερωτήσεις της έρευνας: (α) ποια είναι η επίδραση του παράγοντα «αστική μορφή» στην δημιουργία πεζών μετακινήσεων; και (β) ποιοι παράγοντες επηρεάζουν την επιλογή μέσου μετακίνησης και διαδρομής; Τα ευρήματα υποδεικνύουν ότι η μορφή της πόλης είναι καθοριστικός παράγοντας για τις πεζές μετακινήσεις (επιλογή συγκεκριμένης διαδρομής), καθώς υπάρχει άμεση συσχέτιση με το υπάρχον περιβάλλον, τις χρήσεις γης, και την δυναμική μετακινήσεων (αστική ζωή). «Πες μου πως περπατάς και θα σου πω που είσαι» είναι ο τίτλος αυτής της διατριβής: η έρευνα καθορίζει ότι η «αστική μορφή» είναι πολύ πιο σημαντικός παράγοντας για την κατανόηση των πεζών μετακινήσεων από ότι ήταν αποδεκτό έως τώρα. _______________________________________________________________________________________ 摘要

该论文探讨“适宜步行”，目的是 (a) 分析到何种程度 “城市形态”（其形态和句法方面）可以影响徒步位移，和 (b) 找出影响人们选择某条路径的因素。该研究的价值体现在在该领域中明显缺乏相关研究方法，并且此研究通过了解城市作为一个相互依存关系的体系集合了建筑学与交通工程两门学科。为此，里斯本（葡萄牙）的三个街区基于其不同的路网特性被选中作为研究对象：Graça（有机布局），Campo de Ourique（规则路网）和Telheiras（现代路网）。这项研究的完成分为三个阶段：(a) 定性：分析全局的（每个街区相对于城市作为一个整体）和本地的（每个街区自身和附近环境）信息; (b) 数据采集：空间句法模型，土地利用分析，流量统计和网上问卷调查; 以及 (c) 建模：出行生成分析，行走满意度分析，以及模式和路径选择分析。分析结果回答了以下研究问题：(a) “城市形态”这一因素对于步行的出行生成的影响是什么？及 (b) 哪些因素影响人们对于出行模式和路径的选择？研究结果表明，城市形态是徒步位移的一个决定性因素（在选择具体的路径上），因为建筑环境，土地利用和移动动态（城市生活）之间有着直线相关关系。 “告诉我你是如何步行的，我会告诉你你在哪里”是本文的标题：“城市形态”这一元素对于了解个人徒步位移的相关性在此研究中体现出来的远远比在以往的研究中更为相关。